Στοιχεία της βιολογικής δράσης του βελονισμού και του ηλεκτροβελονισμού .
Dr Μιλτιάδης Καράβης,
Ιατρός Φυσικής Ιατρικής & Αποκατάστασης
Πρόεδρος. Ελληνικής Ιατρικής Εταιρεία Βελονισμού
Διευθυντής Τμήματος Βελονισμού Κ.Α.Α. Φιλοκτήτης
Περίληψη της ομιλίας στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος με θέμα «Έλεγχος του Στρες και Προαγωγή της Υγείας», στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών
Τα τελευταία χρόνια, η ιατρική, επιστημονική, περισσότερο βιολογική «ματιά» στον βελονισμό ονομάσθηκε Βιοιατρικός Βελονισμός (biomedicalacupuncture). Πρόκειται, ουσιαστικά, για μια περιγραφή των μηχανισμών ίασης που κινητοποιεί ο βελονισμός και μια ερμηνεία της δράσης του κάτω από το πρίσμα των νέων ανακαλύψεων που έρχονται στο φώς μετά από χρόνια ερευνών σε εργαστήρια φυσιολογίας μεγάλων πανεπιστημίων.
Ορίζοντας τον Βιοιατρικό (ή Ιατρικό) Βελονισμό, θα λέγαμε ότι αποτελεί τη «δυτική» εκδοχή του Παραδοσιακού Κινέζικου Βελονισμού. Η βασική τους διαφορά έγκειται στο ότι η εφαρμογή του Βιοιατρικού Βελονισμού βασίζεται στη δυτική κλινική εξέταση και διαγνωστική προσέγγιση του αρρώστου, τη σύγχρονη ονοματοδοσία των νοσημάτων σύμφωνα με τη Διεθνή Στατιστική Ταξινόμηση Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας (ICD-10 ή νεώτερο) (δεν χρησιμοποιούνται τα σύνδρομα της Παραδοσιακής Κινέζικης διαγνωστικής), ενώ οι μηχανισμοί δράσης εστιάζουν στη φυσιολογία, τη νευροφυσιολογία και στους κανόνες της βιοιατρικής επιστήμης. Η παραδοσιακή άποψη, ότι η ασθένεια (και η θεραπεία) οφείλονται σε διαταραχή (και αποκατάσταση) της ενεργειακής οργάνωσης του σώματος, αντικαταστάθηκε από νευροβιολογικές ερμηνείες, όπως η ακριβής περιγραφή της αναλγησίας μέσω βελονισμού, που είναι αποτέλεσμα των αλλαγών στη συμπεριφορά της αισθητικής οδού και στην ενεργοποίηση κατιόντων συστημάτων ενδογενούς αναλγησίας.
Σταθμός για την καθιέρωση του Βιοιατρικού Βελονισμού στον ιατρικό κόσμο υπήρξε η αναγνώριση του, σαν ιατρική πράξη, από το ΝΙΗ (NationalInstitutesofHealth) της Αμερικής, το 1998, ενώ το FDA επαναξιολόγησε τις βελόνες και τις συσκευές ηλεκτροβελονισμού από classIII (premarketapproval, investigationaluse) σε classII (specialcontrols, medicaluse). Η κρίση των επιτροπών αξιολόγησης βασίσθηκε στην συστηματική ανασκόπηση 2000 επιστημονικών άρθρων της περιόδου 1985-1995. Μέχρι το 1996, ο βελονισμός στην Aμερική ήταν «πειραματική διαδικασία θεραπείας» (experimentalprocedure). Το 1997, το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας της Αμερικής ανακοινώνει ότι «… Υπάρχουν αρκετά (και επαρκή) στοιχεία που δείχνουν την θεραπευτική αξία του βελονισμού για να επεκταθεί η χρήση του μέσα στα πλαίσια της σύγχρονης (καθιερωμένης) ιατρικής και να ενθαρρύνουμε περαιτέρω μελέτες για τη διερεύνηση της φυσιολογίας του και της κλινικής του αξίας…» (JAMA 280:1518-24).
Το 1999, μια ομάδα ασφαλιστικών εταιρειών της Γερμανίας χρηματοδότησαν (μαζί με το υπουργείο υγείας της Γερμανίας και φαρμακευτικές εταιρείες) μεγάλης κλίμακας κλινικές μελέτες για τον βελονισμό (κεφαλαλγία τάσεως, ημικρανία, οστεοαρθρίτιδα γόνατος, χρόνιο οσφυϊκό πόνο) και τα αποτελέσματα τους ανακοινώθηκαν στο Βερολίνο τον Μάιο του 2004. Σε όλες της μελέτες ο βελονισμός ήταν αποτελεσματικός και οι μελέτες προέτρεπαν για τη καθιέρωση της χρήση του στα πιο πάνω νοσήματα. Σήμερα, 8 χρόνια μετά, στη ιατρική βάση δεδομένων PubMed θα βρείτε 12.175 άρθρα (έρευνα στις 25-5-2007), από τα οποία τα 63 είναι συστηματικές μεταναλύσεις και ανασκοπήσεις – SRs) και τα 1013 διπλές τυφλές, τυχαιοποιημένες, placebo ελεγχόμενες μελέτες (RCTs) μεγάλης αξιοπιστίας.
Ο Ζang ΗeeCho, καθηγητής φυσικής και ακτινολογίας του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Irvine, εφευρέτης (το 1975) του μαγνητικού τομογράφου (MRI) και των μεθόδων λειτουργικής απεικόνισης του εγκεφάλου (fMRI και fPET), προσδιόρισε τις περιοχές της λειτουργικής ενεργοποίησης του εγκεφάλου μετά από βελονισμό, ελάχιστο βελονισμό, placebo βελονισμό και εκτέλεση άλλων αισθητικών διεργασιών (ήχο, φώς, αφή κλπ). Έδειξε ότι ο βελονισμός, πολύ εκλεκτικά και συγκεκριμένα, ενεργοποιεί ή απενεργοποιεί (ανάλογα την τεχνική) περιοχές του εγκεφάλου (μεταιχμιακό σύστημα, περιυδραγώγιο φαιά ουσία, θάλαμο, υποθάλαμο και φλοιό). Έδωσε στην ιατρική κοινότητα πλούσιες πληροφορίες που δημοσίευσε σε έγκυρα επιστημονικά περιοδικά και στο βιβλίο του «Neuroacupuncture». Εντόπισε το «ίχνος» του βελονισμού και χαρτογράφησε σε πολύπλοκους χάρτες τις περιοχές λειτουργικής ενεργοποίησης του εγκεφάλου μετά από βελονισμό. Έδειξε την «ειδικότητα» του σήματος του βελονισμού και ταυτόχρονα επιβεβαίωσε τα πορίσματα των κλινικών μελετών, ότι ο βελονισμός αποτελεί μια ιδιαίτερη τεχνική αισθητηριακής διέγερσης (μέσω βελονών), ίσως μοναδική στο να κινητοποιεί λειτουργικά συστήματα του εγκεφάλου (κατιόν σύστημα αναλγησία, σύστημα διαχείρισης του stress, ανοσοποιητικό και ενδοκρινές σύστημα).
Οι πρόσφατες εξελίξεις στον κλάδο της νευροφυσιολογίας και των νευροεπιστημών, μας επιτρέπουν να ορίσουμε τον βελονισμό ως μέθοδο περιφερικής αισθητικής διέγερσης (νευροδιέγερσης), στόχος της οποίας είναι να προκαλέσει αλλαγές που αφορούν την αισθητικότητα, την κινητικότητα και τον συντονισμό, την λειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος, να επηρεάσει επίπεδα ορμονών και την ανοσολογική απάντηση, κυρίως όμως να οδηγήσει στο τελικό θεραπευτικό στόχο επιφέροντας αλλαγές σε επίπεδο εγκεφαλικών πυρήνων και νευρικών αξόνων και λειτουργικών νευρωνικών δικτύων.
Ο ιατρικός βελονισμός είναι η ιστορική εξέλιξη του παραδοσιακού κινέζικου βελονισμού, που βασίσθηκε αφενός στη κλινική αποτελεσματικότητα του βελονισμού και αφετέρου στη περιγραφή ενός βιολογικού μηχανισμού δράσης, που την τελευταία πενταετία περιγράφεται ως νευροτροποποίηση.
Η θεραπευτική διαδικασία του βελονισμού αρχίζει με την ένθεση της βελόνας στο δέρμα, το υποδόριο ή τον μυϊκό ιστό, σε νευροδραστικά σημεία που ονομάζονται σημεία βελονισμού. Η επαναλαμβανόμενη διαδικασία θεραπείας και η επιλογή των κατάλληλων, για κάθε περίπτωση, σημείων βελονισμού, θα μειώσει τον πόνο, θα αποκαταστήσει τη μυϊκή δυσλειτουργία και δυσπραγία, θα ομαλοποιήσει τον έλεγχο και τη ρύθμιση της λειτουργίας των οργάνων, θα ρυθμίσει την ανοσοποίηση και τις ενδοκρινικές, αυτόνομες και εγκεφαλικές λειτουργίες, ενώ ταυτόχρονα θα ενεργοποιήσει και θα επιταχύνει διεργασίες αποκατάστασης και αναγέννησης των ιστών που δυσλειτουργούν.
Η επαναλαμβανόμενη ένθεση βελονών στη περιφέρεια, μέσω διέγερσης περιφερικών στοιχείων, φαίνεται να ασκεί «πίεση» στο νευρικό δίκτυο και το ανοσοκύτταρο, ώστε να επαναπροσδιορίσουν τη μορφή και τον τρόπο απάντησης σε ερεθίσματα, να επαναδιαμορφώσουν τα πρότυπα δικτύων και νευρωνικών σχηματισμών και να δημιουργήσουν συνθήκες μακράς διάρκειας δυναμοποίησης των νευρώνων, στοιχείο απαραίτητο για τη διαδικασία της μάθησης.
Η επανειλημμένη κινητοποίηση (μέσω βελονισμού) του ενδογενούς συστήματος αναστολής του πόνου προτρέπει (εκπαιδεύει) τον οργανισμό να συνεχίζει να δραστηριοποιείται προς αυτήν την κατεύθυνση, διατηρώντας το αναλγητικό αποτέλεσμα για πολύ χρόνο μετά τη θεραπεία, ενώ, με παρόμοιο τρόπο, η συνεχής φροντίδα μιας δυσλειτουργίας του αυτόνομου επαναφέρει το σύστημα στα φυσιολογικά πλαίσια λειτουργίας.
Η ικανότητα των νευρώνων να τροποποιούν τη δραστηριότητα τους, ποιοτικά (νευροχημικές αλλαγές, λειτουργική κατάσταση), ποσοτικά (συχνότητα και ρυθμός εκφόρτησης) και κατασκευαστικά (νευροπλαστικότητα, αριθμός διαύλων) εκδηλώνεται ως απάντηση σε ποικιλία ερεθισμάτων (ευοδωτικών ή ανασταλτικών). Θεραπευτικά, η χρήση νευροτροποποιητικών τεχνικών, όπως είναι ο βελονισμός, μας επιτρέπει, μέσω επαναλαμβανόμενων ερεθισμών ανά τακτά χρονικά διαστήματα, να μεταβάλλουμε το περιβάλλον της νευρικής ίνας και να διευκολύνουμε δομικές αλλαγές των νευρώνων. Τα επαναλαμβανόμενα μικροτραύματα της βελόνας βελονισμού μεταβιβάζονται μέσω νευρωνικών συνδέσεων προκαλώντας, στους κεντρικούς σταθμούς ανάλυσης των σημάτων (gates), μακράς διάρκειας δυναμοποίηση. Ο βελονισμός (διέγερση του περιφερικού νευρωνικού δικτύου μέσω νευρο-αντιδραστικών σημείων με σημαντική πυκνότητα αισθητικών υποδοχέων και αλγουποδοχέων) θεωρείται σήμερα η σημαντικότερη, μη φαρμακευτική θεραπευτική τεχνική νευροτροποποίησης.
Οι στόχοι στη περιφέρεια περιλαμβάνουν περιοχές με μεγάλο πληθυσμός αισθητικών υποδοχέων και ιδιουποδοχέων, κινητικά σημεία των μυών, ίνες του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Η διέγερση αυτών των δομών προκαλεί τοπικές, τμηματικές (νωτιαίες) και υπερνωτιαίες αλλαγές, ανάλογα με την επιλογή σημείων βελονισμού και τεχνικής ένθεσης της βελόνας.
Τοπικές αλλαγές: αναλγησία, αγγειοδιαστολή (ουσία P και CGRP), αύξηση αιματικής ροής, ιστική αναγέννηση, μυϊκή χάλαση (μέσω αξονικών αντανακλαστικών), εξισορρόπηση ιδιοδεκτικής αισθητικότητας και αποκατάσταση της λειτουργίας των αρθρώσεων.
Τμηματικές αλλαγές στις αισθητικές, κινητικές και αυτόνομες «πύλες» των αντίστοιχων οπισθίων, προσθίων και πλαγίων κεράτων του νωτιαίου μυελού : διαμόρφωση των σημάτων πόνου και άλλων αισθητικών σημάτων επικριτικής και πρωτοπαθούς αισθητικότητας σε νωτιαίο επίπεδο (gatecontrolofafferentsystems), ομαλοποίηση του μυϊκού τόνου μέσω του νωτιαίου χιαστού αντανακλαστικού τόξου (gatecontrolofthelocomotorsystem) και ομαλοποίηση της νωτιαίας συμπαθητικής και παρασυμπαθητικής δραστηριότητας (autonomicgatecontrol).
Υπερνωτιαίες νευροτροποιητικές αλλαγές: έλεγχος της αισθητικής τροποποίησης μέσω κατιόντων συστημάτων αναλγησίας, νευροενδοκρινικές αλλαγές, έλεγχος της ανοσολογικής απάντησης, έλεγχος της συναισθηματικής αντίδρασης σε ασθένεια και πόνο (τα κέντρα που ενεργοποιούνται ειδικά με τον βελονισμό είναι μεγαλοκυτταρικός και πυρήνας ραφής της γέφυρας, περιυδραγώγιος φαιά ουσία, υπομέλας τόπος, σύστημα υποθαλαμο-μεταιχμιακό σύστημα, υποθαλαμο-υποφυσιακό επινεφριδικό σύστημα.
Η θεραπευτική πρόκληση στον ιατρικό βελονισμό είναι η επιλογή των κατάλληλων τοπικών, περιοχικών και γενικών σημείων βελονισμού και η σωστή τεχνική διέγερσης των βελονών ώστε να επιτευχθεί το ζητούμενο αποτέλεσμα για κάθε ασθενή (και όχι για κάθε ασθένεια).
Η παρούσα ομιλία φιλοδοξεί, εκτός από την περιγραφή των μηχανισμών δράσης να εστιάσει στην αγχολυτική, ομοιοστατική και ρυθμιστική του τόνου του αυτόνομου νευρικού συστήματος δράση του βελονισμού, περιγράφοντας, σε αδρές γραμμές, τον τρόπο με τον οποίο η ένθεση βελόνας σε ειδικά σημεία του δέρματος και του μυϊκού ιστού μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία του υποθαλαμο-υποφυσιακού – επινεφριδικού άξονα, του συστήματος ανταμοιβής και άλλων κεντρικών δομών του συναισθηματικού εγκεφάλου. Ως «παθητική» τεχνική αντιμετώπισης του στρες (με την έννοια της no-verbalπροσέγγισης του αρρώστου και της μη συμμετοχής του στη θεραπευτική διαδικασία, πλην βεβαίως της προσέλευσης στο χώρο εφαρμογής του βελονισμού), ο βελονισμός, μπορεί να θεωρηθεί μια σημαντική συμπληρωματική παρέμβαση στα πλαίσια της πολυδιάστατης αντιμετώπισης του ασθενούς που εκδηλώνει παθήσεις σχετιζόμενες με το στρες. Τέτοιες είναι τα ιδιοπαθή σύνδρομα πόνου όπως η ινομυαλγία, το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, και η χρόνια προστατίτιδα αλλά και άλλα όπως το σύνδρομο υπερπροπόνησης, άλγος κροταφογναθικής διάρθρωσης, η χρόνια καθημερινή κεφαλαλγία, ψυχοδερματοπάθειες, η τριάδα της γυναίκας αθλήτριας, ο χρόνιος οσφυϊκός πόνος και χρόνιες αυχενογενείς ή/και υπινιακές κεφαλαλγίες τύπου τάσεως κ.ά. Είναι, επίσης, μια ευκαιρία να κατατεθούν προτάσεις για έρευνα που θα αφορά τα «αδύνατα σημεία» και τα «κενά» της βιοιατρικής υπόθεσης του βελονισμού, μια επιπλέον πρόκληση για την κατανόηση του βιολογικού αποτελέσματος του βελονισμού αλλά και μια ευκαιρία για αναφορά σε μια πιο εναλλακτική θεραπευτική πρόταση .
Ευχαριστώ την ιστοσελίδα http://www.karavis.gr
Μαρία Κορόγιαννη PT, MSc Φυσικοθεραπεία & Ευεξία 