Γράφει η Μαρία Παπαδοδημητράκη, για το περιοδικό Vita

Πέντε μαθήματα που αν τα αφομοιώσουμε θα αλλάξει η Ζωή μας!

Αναγνώριση, επαγγελματική επιτυχία, οικονομική εξασφάλιση. Όποιες και αν είναι οι προσωπικές μας φιλοδοξίες, υπάρχει ένας πλούτος γνώσης για να μας βοηθήσει να τις κατακτήσουμε. Αν, ωστόσο, ο υπέρτατος στόχος μας είναι να έχουμε μια ισορροπημένη και ήρεμη ζωή, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να αναζητήσουμε τη σοφία που θα μας βοηθήσει να καλλιεργήσουμε στενές και υγιείς σχέσεις. Οι άνθρωποι που απολαμβάνουν στενούς κοινωνικούς δεσμούς με τους φίλους και την οικογένειά τους είναι πιο ευτυχισμένοι, έχουν λιγότερα προβλήματα υγείας και διαχειρίζονται καλύτερα το άγχος των καιρών μας. Οι καλές κοινωνικές σχέσεις είναι σημαντικές σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας, αφού όταν στερούμαστε ένα σταθερό και υποστηρικτικό περιβάλλον αυξάνονται οι πιθανότητες να αντιμετωπίσουμε προβλήματα, όπως η κατάθλιψη, που μπορούν να μας επηρεάζουν σε κάθε τομέα. 

Επιπλέον, οι κοινωνικοί δεσμοί προσφέρουν ευκαιρίες για εξέλιξη και προσωπική ανάπτυξη, αφού κάθε σχέση μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία για να πειραματιστούμε και να μάθουμε κάτι για τον εαυτό μας, τον σύντροφό μας και τις δυνατότητες που υπάρχουν μεταξύ μας. 

Όταν, λοιπόν, χρειαζόμαστε συμβουλές για σχέσεις, καλό είναι να μην περιοριζόμαστε σε βιβλία αυτοβοήθειας και τηλεοπτικές εκπομπές. Η σοφία που προκύπτει μέσα από την πραγματική ζωή είναι πιο πολύτιμη και καλό είναι να αντιμετωπίζουμε με κριτικό μάτι τις διάφορες κοινοτοπίες που ακούγονται. Ας δούμε, λοιπόν, τα μαθήματα που μας διδάσκει η καθημερινότητά μας. 

Μάθηµα #1: Ισχυροί κοινωνικοί δεσµοί
«Η δύναµη των διαπροσωπικών σχέσεων είναι τόσο σηµαντική για την υγεία µας όσο και οι επιλογές που κάνουµε στον τρόπο ζωής µας» 

Έχουμε όλοι ακούσει τις κλασικές συμβουλές των γιατρών για να ζήσουμε περισσότερο: τακτική άσκηση, διακοπή καπνίσματος, ισορροπημένη διατροφή. Όμως, οι ισχυρές διαπροσωπικές σχέσεις παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο και όσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα και η ποιότητα των σχέσεών μας, τόσο περισσότερο ζούμε. 

Η δημιουργία ενός δικτύου που μας στηρίζει είναι δύσκολη στον σύγχρονο κόσμο, αλλά αξίζει να το κάνουμε. Υπάρχουν έρευνες που λένε ότι οι άνθρωποι με ενεργό κοινωνική ζωή έχουν λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από οποιαδήποτε αιτία σε σχέση με τους λιγότερο κοινωνικούς ανθρώπους. Μάλιστα, το χαμηλό επίπεδο κοινωνικής αλληλεπίδρασης φαίνεται να έχει τις ίδιες αρνητικές επιπτώσεις με το κάπνισμα και την έλλειψη άσκησης. 

Έρευνα έδειξε ότι όσο περισσότερες κοινωνικές συνδέσεις έχουμε τόσο μεγαλύτερη είναι η ικανότητά μας να καταπολεμάμε τις λοιμώξεις. Οι ερευνητές έδωσαν σε υγιή άτομα σταγόνες που περιείχαν ιό γρίπης και είδαν ότι όσοι είχαν ευρύτερο κοινωνικό δίκτυο είχαν και λιγότερες πιθανότητες να αρρωστήσουν. Ωστόσο, σημασία έχει και το είδος των σχέσεων που διατηρούμε. Έτσι, οι στενές φιλίες, που μας παρέχουν ενθάρρυνση και υποστήριξη, μπορεί να έχουν προστατευτική επίδραση στο καρδιαγγειακό μας σύστημα, ιδιαίτερα σε περιόδους στρες. Οι ειδικοί εικάζουν ότι το άγχος, που συνδέεται με χαμηλή κοινωνική υποστήριξη, πυροδοτεί μια σειρά αντιδράσεων που επηρεάζουν αρνητικά το σώμα, συμπεριλαμβανομένων της καρδιαγγειακής λειτουργίας και του ανοσοποιητικού συστήματος. 

Μάθηµα #2: Δραστική αποδοχή
«Δεν µπορείς να αλλάξεις αυτούς που αγαπάς, γι’ αυτό εστίασε στο να αλλάξεις τον εαυτό σου» 

Η ιδέα ότι μπορούμε να διορθώσουμε τα «στραβά» των συνεργατών, των φίλων, των γονέων, των παιδιών μας, κάνοντάς τους να συμπεριφέρονται με τον τρόπο που εμείς θέλουμε, υπάρχει πάντα στο βάθος του μυαλού μας. Το Εγώ μας συχνά μας πείθει ότι ο τρόπος που εμείς βλέπουμε τα πράγματα είναι ο σωστός και ότι εμείς έχουμε μια βαθύτερη γνώση για το τι είναι καλύτερο. Η αλήθεια όμως είναι ότι το να προσπαθούμε να διορθώσουμε τα ελαττώματα κάποιου άλλου συνήθως γυρίζει μπούμερανγκ ή αποτυγχάνει και το άλλο πρόσωπο μπορεί να πάρει το μήνυμα ότι δεν είναι αρκετά καλό, να αγανακτήσει και τελικά να δημιουργηθεί μια ατμόσφαιρα που μας φέρνει σε απόσταση. 

Η καλύτερη λύση είναι να κοιτάξουμε μέσα μας και να διορθώσουμε το δικό μας πρόβλημα, αντί να προσπαθούμε να αλλάξουμε τους άλλους. Βέβαια, ορισμένες φορές αυτό σημαίνει ότι απλώς αποδεχόμαστε μια κατάσταση. Αν π.χ. γνωρίζουμε ότι ο σύντροφός μας μισεί τις μεγάλες συγκεντρώσεις, μπορούμε να πάμε μόνοι στο επόμενο πάρτι. Έτσι, αυτός δεν θα πιεστεί και εμείς δεν θα αναγκαστούμε να φύγουμε νωρίς. 

Κάνοντας υποχωρήσεις, ουσιαστικά αναγνωρίζουμε το γεγονός ότι υπάρχουν θέματα για τα οποία δεν πρόκειται ποτέ να συγχρονιστούμε με τους γύρω μας και ότι είμαστε πρόθυμοι αυτό να το αποδεχθούμε, προκειμένου ο άλλος να διατηρήσει την αυτονομία του. Με όλους θα έχουμε μόνιμες διαφορές, αλλά πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτές. Ανεξάρτητα από το αν το άλλο πρόσωπο θα αλλάξει, η αποδοχή δείχνει τον σεβασμό μας απέναντί του. 

Μάθηµα #3: Το πάθος µειώνεται, η αγάπη µένει
«Το να είµαστε εξοικειωµένοι µε τον σύντροφό µας δεν είναι το ίδιο µε το να µην τον αγαπάµε» 

Πολλές είναι οι παρανοήσεις που υπάρχουν αναφορικά με τις σχέσεις, π.χ. ότι το πάθος μένει από μόνο του ζωντανό. Έτσι, συχνά οι άνθρωποι υποθέτουν ότι μια σχέση έχει υποστεί μόνιμη ζημιά όταν η περίοδος του σεξουαλικού ενθουσιασμού περάσει και αρχίσουν οι τσακωμοί. Μέρος του προβλήματος προκύπτει από την πεποίθηση ότι είναι πιο εύκολο να κόψουμε τους δεσμούς παρά να παλέψουμε για την επίλυση των διαφωνιών. Το ανώριμο μέρος του εαυτού μας δεν θέλει να αντιμετωπίσει την περιορισμένη ικανότητά μας να επενδύσουμε στον άλλον και αγαπά την ιδέα ότι οι «συμβατοί» άνθρωποι δεν συγκρούονται. Σε μια καλή σχέση, όμως, τα ζευγάρια διαφωνούν, τα παράπονα ακούγονται και οι άνθρωποι αναλαμβάνουν την ευθύνη για τα λάθη τους. 

Είναι, επίσης, φυσιολογικό μετά το αρχικό στάδιο μιας σχέσης η σεξουαλική επιθυμία να υποχωρεί. Αυτό όμως προσφέρει μια ευκαιρία να εμβαθύνουμε στη σχέση μας με τρόπους που θα ήταν αδύνατο αρχικά. Η βαθιά αγάπη έρχεται μετά τη συναισθηματική εμπειρία της πρώτης περιόδου, όπου βλέπουμε πόσο ατελής είναι ο άλλος και παρ’ όλα αυτά δεχόμαστε να δεσμευτούμε. 

Αν θέλουμε να οικοδομήσουμε μια σχέση, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να βιώσουμε ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων. Η μόνη λύση για να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες είναι να μιλήσουμε ανοιχτά για ό,τι μας απασχολεί και αντί να αναρωτιόμαστε αν είμαστε ακόμα ερωτευμένοι με τον σύντροφό μας, να ψάχνουμε τι μπορούμε να κάνουμε για να αποκατασταθεί η σχέση μας. Τέλος, ας θυμόμαστε ότι μια σχέση απαιτεί συνεχή προσπάθεια. Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε τι είναι αυτό που κάνει τον σύντροφό μας να νιώθει καλύτερα, αλλά συνήθως είμαστε πολύ κουρασμένοι ή νευριασμένοι για να το κάνουμε. 

Μάθηµα #4: Καλοπροαίρετη αµέλεια
«Μερικές φορές λίγη αδιαφορία είναι καλύτερη από την υπερπροστασία» 

Τηλεφωνούν καθημερινά στους δάσκαλους για να μάθουν πώς τα πάει το παιδί τους ή βρίσκονται συνεχώς μαζί του. Ο λόγος για τους υπερπροστατευτικούς γονείς, που προσκολλώνται στα παιδιά τους για να τα κρατήσουν ασφαλή και χαρούμενα ή επειδή πιστεύουν ότι έτσι δημιουργούν ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς. 

Μια τέτοια νοοτροπία φαίνεται λογική σε έναν αβέβαιο κόσμο, γεμάτο κινδύνους (πραγματικούς ή όχι) και έντονο ανταγωνισμό. Ωστόσο, οι γονείς αυτοί συχνά υπερεκτιμούν την επίδρασή τους, δεν εμπιστεύονται τις ικανότητες του παιδιού και φαίνεται να μην καταλαβαίνουν ότι οι ισχυροί δεσμοί χτίζονται πάνω στην καθημερινή φροντίδα του. Μάλιστα, η ανάγκη τους για εμπλοκή γίνεται μεγαλύτερη όταν βλέπουν το παιδί τους ως υποκατάστατο για την εκπλήρωση των δικών τους ονείρων. 

Όμως, η παρέμβαση αυτή μπορεί μακροπρόθεσμα να επιδράσει αρνητικά. Με το να μην αφήνουν τα παιδιά να «σκοντάψουν» σε μικροπράγματα, δεν τα αφήνουν να αναπτύξουν την ικανότητα να αντιμετωπίζουν δύσκολες καταστάσεις, τους στερούν την αυτοπεποίθηση που χρειάζονται και ενισχύουν τη εξάρτηση από τους ίδιους. Επιπλέον, τα παιδιά που συνηθίζουν να παίρνουν ό,τι χρειάζονται, χωρίς να κάνουν οποιαδήποτε προσπάθεια, μπορεί μελλοντικά να απογοητευτούν, αφού ο υπόλοιπος κόσμος δεν τους αναγνωρίζει αυτό το αυτονόητο δικαίωμα. Κάνοντας, όμως, ένα βήμα πίσω, μαθαίνουμε στα παιδιά να σηκώνονται όταν πέφτουν, να αντιλαμβάνονται εσωτερικά το γονικό δέσιμο και να αναγνωρίζουν τις δικές τους ικανότητες. Η δουλειά μας ως γονέων είναι να καταστήσουμε τα παιδιά μας αυτάρκη. 

Μάθηµα #5: Τα αντίθετα δεν έλκονται για πάντα 

Το «κλειδί» για μια ευτυχισμένη και υγιή σχέση είναι η επιλογή ενός συντρόφου που μας μοιάζει αρκετά, ενός προσώπου που επικυρώνει τις υπάρχουσες απόψεις και τις συνήθειές μας, αντί να προσπαθεί να μας αλλάξει. Αυτό μπορεί να ακούγεται παράξενο, αλλά τα αντίθετα δεν έλκονται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο ρόλος που παίζουν τα κοινά στοιχεία στις αξίες, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, το οικονομικό υπόβαθρο, τη θρησκεία είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την επιτυχία μιας σχέσης. Όσο περισσότερο ένα ζευγάρι μοιράζεται μια παρόμοια προοπτική, τόσο μειώνονται οι πιθανές συγκρούσεις στη σχέση των δύο συντρόφων. Είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία της σχέσης το ζευγάρι να βρει κοινό έδαφος όσον αφορά τις προσωπικές του αξίες. 

Ωστόσο, η συμβατότητα είναι η μία πλευρά του νομίσματος που λέγεται υγιής σχέση, καθώς η σπίθα της έλξης προέρχεται από τις μικρές μας διαφορές. Η κοινή βάση είναι σημαντική για τη διατήρηση μιας σχέσης σε βάθος χρόνου, αλλά η συμπληρωματικότητα κάνει πραγματικά τη διαφορά όσον αφορά το σεξουαλικό πάθος. Τα ζευγάρια που είναι υπερβολικά όμοια καταλήγουν να έχουν μια σχέση αδελφική, προβλέψιμη, χωρίς εκπλήξεις και νέα στοιχεία. 

Ποια είναι, λοιπόν, η χρυσή τομή; Το να έχουμε έναν σύντροφο του οποίου τα πάθη διαφέρουν αρκετά από τα δικά μας, ώστε να επεκτείνουν τις εμπειρίες μας, αλλά με τον οποίο να είμαστε σε συμφωνία για τα σημαντικά θέματα, όπως π.χ. το πώς να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας. 

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΝ κ. ΜΑΡΙΑ ΣΤΑΜΑΤΑΚΗ, ψυχοθεραπεύτρια, οικογενειακή θεραπεύτρια

Photo Copyright: Maria Korogianni

Γράφει ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΟΥΝΤΑΣ, Επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής, Διευθυντής Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής.

Τρεις λέξεις που οδηγούν στο ίδιο συμπέρασμα και όμως διαφέρουν μεταξύ τους. Οι σύγχρονες προσεγγίσεις της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας έδωσαν τη δυνατότητα να αποσαφηνιστεί το περιεχόμενο και η χρήση των όρων αυτών, που συχνά χρησιμοποιούνται λαθεμένα ή συγχέονται μεταξύ τους.
Σύμφωνα με το κυρίαρχο βιοϊατρικό μοντέλο, η αρρώστια αποτελεί είτε παρεκτροπή από τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού, με βάση μετρήσιμες βιολογικές παραμέτρους, είτε παρουσία καθορισμένων παθολογικών αλλοιώσεων. Ο προσδιορισμός της γίνεται με τρία κλασικά ιατρικά κριτήρια. Το πρώτο αφορά τα υποκειμενικά ενοχλήματα του αρρώστου, το δεύτερο τον εντοπισμό μιας βλάβης (συνήθως σε επίπεδο οργάνου) και το τρίτο το σύνολο των συμπτωμάτων που συνιστούν μια αναγνωρίσιμη κλινική οντότητα.
Ετσι, η αρρώστια χαρακτηρίζεται από το ακόλουθο μοντέλο: Αιτιολογία, Παθολογία, Συμπτωματολογία.
Οι σχέσεις ανάμεσα στην αιτιολογία, την παθολογία και τη συμπτωματολογία είναι άμεσες και σαφώς αιτιακές. Αυτές οι άμεσες αιτιακές σχέσεις καθορίζουν το περιεχόμενο της έννοιας της αρρώστιας, η οποία αναγνωρίζεται και ταξινομείται αναφορικά με τα όργανα και τα συμπτώματα του ανθρώπινου σώματος.
Η ιατρογενής αυτή προσέγγιση της αρρώστιας εξελίχτηκε σε αντιστοιχία με την πορεία που ακολούθησε ο προβληματισμός για την υγεία, σε όλη την ιστορική διαδρομή του δυτικού πολιτισμού. Όπως η υγεία ταυτίστηκε με την ομαλή λειτουργία της ανθρώπινης μηχανής, έτσι και η αρρώστια αντιμετωπίστηκε ως μηχανική βλάβη, που πρέπει να διορθωθεί.

Η πρόσφατη προσπάθεια της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) να επαναπροσδιορίσει την υγεία με όρους ολιστικούς, περιλαμβάνοντας την έννοια της ευεξίας, όχι μόνο με τη σωματική αλλά και με την ψυχική και κοινωνική της διάσταση, ήταν φυσικό να οδηγήσει και σε ανάλογες προσεγγίσεις στο φαινόμενο της αρρώστιας.
Οι σύγχρονες προσεγγίσεις της ΠΟΥ έδωσαν ταυτόχρονα τη δυνατότητα να αποσαφηνιστεί το περιεχόμενο και η χρήση των όρων «νόσος» «αρρώστια» και «ασθένεια», που συχνά χρησιμοποιούνται λαθεμένα ή συγχέονται μεταξύ τους. Η ΠΟΥ προσπάθησε να συμβάλει στην αποσαφήνιση των εννοιών αυτών, εκτιμώντας ότι οι εκδηλώσεις της αρνητικής υγείας μπορεί να αφορούν όχι μόνο το οργανικό επίπεδο αλλά και το λειτουργικό και το κοινωνικό επίπεδο, αποτελώντας παροδικές διαταραχές διαδικασία ή διαταραχές στατικές και εμμένουσες.

Διαταραχή της διαδικασίας στο οργανικό επίπεδο αποτελεί η νόσος (disease), στο λειτουργικό επίπεδο η αρρώστια (illness) και στο κοινωνικό επίπεδο η ασθένεια (sickness). Οι δε στατικές και εμμένουσες διαταραχές στο οργανικό επίπεδο συνιστούν κατάσταση μειονεκτικότητας (impairment), στο λειτουργικό επίπεδο κατάσταση ανικανότητας (disability) και στο κοινωνικό επίπεδο κατάσταση αναπηρίας (handicap).

Η νόσος είναι ιατροβιολογική έννοια και αναφέρεται σε παθολογικές βλάβες του ανθρώπινου οργανισμού. Οι βλάβες αυτές εκφράζονται με σημεία (αντικειμενικές διαπιστώσεις παρατηρήσεις) και συμπτώματα (υποκειμενικές ενοχλήσεις), τα οποία είναι δυνατόν να υποστηρίζονται από εργαστηριακά ευρήματα (ακτινογραφίες, βιοχημικές εξετάσεις, κ.ά.). Η αρρώστια είναι έννοια λιγότερο τεχνική από τη νόσο. Εκφράζει την υποκειμενική εμπειρία της νόσου, όταν αυτή προκαλεί ανεπιθύμητες επιπτώσεις ή ενοχλήσεις στον ανθρώπινο οργανισμό (λειτουργικές διαταραχές, πόνο, κακουχία, εξάντληση, κ.ά). Από τις ανεπιθύμητες αυτές επιπτώσεις, οι πιο σημαντικές είναι η αίσθηση της δυσλειτουργίας και του πόνου.

Η ασθένεια σηματοδοτεί μια κατάσταση κοινωνικής δυσλειτουργίας όταν, εξαιτίας της αρρώστιας, ο κοινωνικός ρόλος του ατόμου στις επαγγελματικές ή κοινωνικές του δραστηριότητες διαταράσσεται και επιβάλλεται ο περιορισμός του κοινωνικά ή χωροταξικά, στο σπίτι ή στο νοσοκομείο. Ένας χειρουργημένος παραμένει ασθενής σε όλο το διάστημα της ανάρρωσης.
Πάντως, θα πρέπει να τονιστεί πως οι έννοιες της νόσου, της αρρώστιας και της ασθένειας δεν προκύπτουν άμεσα από την εμπειρία, αλλά αποτελούν νοητικές κατασκευές για την ερμηνεία της πραγματικότητας. Γι’αυτό, άλλωστε, προϋποθέτουν συγκεκριμένη ιατρική φιλοσοφία και νοσολογικό σύστημα αναφοράς.

Αυτός ο ιδεολογικός ιστορικός προσδιορισμός των ιατρικών εννοιών δεν αναιρεί το γεγονός ότι κάθε νόσος είναι παγκόσμια στη μορφή της και στο περιεχόμενο της και ότι έχει επαναληπτική ταυτότητα: η «πνευμονία» θα είναι το ίδιο νόσημα, σε όποιον πολιτισμό και σε όποια κοινωνία κι αν εμφανιστεί.
Η κοινωνική και ιστορική επίδραση έγκειται κυρίως στον εκάστοτε προσδιορισμό του ορίου μεταξύ φυσιολογικού και μη φυσιολογικού, το οποίο και αποτελεί συνήθως τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ υγείας και αρρώστιας.

Θυμηθείτε: Όπως η υγεία ταυτίστηκε με την ομαλή λειτουργία της ανθρώπινης μηχανής, έτσι και η αρρώστια αντιμετωπίστηκε ως μηχανική βλάβη, που πρέπει να διορθωθεί.